Menelaos Kanakis
Σύμφωνα με τις καθιερωμένες αντιλήψεις, επικρατεί η άποψη ότι καλοί μαθητές είναι τα εξυπνότερα παιδιά. Τα τελευταία όμως χρόνια, τα δεδομένα από σχετικές μελέτες και έρευνες, συγκλίνουν στη διάψευση αυτής της άποψης. Το προφίλ του καλού μαθητή μπορεί να περιλαμβάνει κάποια χαρακτηριστικά που δεν πιστοποιούν τη διαφοροποίησή του από άλλους μαθητές σε επίπεδο νοητικών ικανοτήτων. Καλός μαθητής μπορεί να είναι ένα παιδί εξοικειωμένο να υπάρχει μέσα από το ρόλο του ¨καλού¨ παιδιού αναζητώντας διαρκώς την επιβεβαίωση παρακάμπτοντας την επαφή με τα συναισθήματά του, ή το παιδί που πιέζεται από το οικογενειακό περιβάλλον για υψηλές σχολικές επιδόσεις, αλλά διαρκώς τεντώνεται.
Αντίθετα, κακός μαθητής μπορεί να είναι το παιδί που βιώνει συναισθηματικές εντάσεις στο οικογενειακό περιβάλλον, δεν δέχεται την κατάλληλη υποστήριξη λόγω χαμηλού κοινωνικό-οικονομικού ή μορφωτικού επιπέδου των γονέων, ή δεν αναγνωρίζονται ικανότητές του, που μπορεί να υπερτερούν της αποστήθισης και απομνημόνευσης. Όπως είναι δομημένο το εκπαιδευτικό σύστημα παρακάμπτει την αναγνώριση της συναισθηματικής ευφυΐας.
Το να είναι κάποιος καλός μαθητής, είναι φυσικό να εκπληρώνει προσδοκίες των γονιών, αλλά συχνά το παιδί καλείται, να ικανοποιήσει ανεκπλήρωτα δικά τους όνειρα. Επίσης η καταξίωση του παιδιού θεωρείται ότι προσδίδει καταξίωση στην ίδια την οικογένεια.
Το να είναι κάποιος καλός μαθητής, θεωρείται το ¨διαβατήριο¨ που ανοίγει το δρόμο για την πρόσβαση σε κάποιο από τα επαγγέλματα που προσδίδουν κύρος, κοινωνική αναγνώριση, οικονομική ευμάρεια.
Σύμφωνα με τις κοινωνικές αντιλήψεις, στον καλό μαθητή προσδίδονται κοινωνικά στερεότυπα και αναπαραστάσεις, που τον ταυτίζουν με το μελλοντικό καλό και χρήσιμο άνθρωπο για την κοινωνία.
Είναι λοιπόν πολύ φυσικό το να αποκτά τόσο μεγάλη σημαντικότητα το να είναι κάποιος ¨καλός¨ μαθητής.
Το εκπαιδευτικό σύστημα, χρησιμοποιώντας σαν μέτρο αξιολόγησης των μαθητών, τη βαθμολόγηση της ανταπόκρισής τους στην αναπαραγωγή γνώσης με βάση την αποστήθιση, καταλήγει νομοτελειακά να επενδύει στους βαθμούς.
Το να είναι ή όχι ένα παιδί καλός μαθητής, μετατρέπεται στην ουσία σε ένα από τα βασικά στοιχεία της ταυτότητάς του. Το καλός ή κακός μαθητής ρόλος, με όλες τις προεκτάσεις που αυτό συνεπάγεται. Ο ορισμός του ρόλου είναι ¨ η προσδοκώμενη συμπεριφορά ¨ από το άτομο. Αυτό συνεπάγεται μια αμφίδρομη πραγματικότητα αφού αντίστοιχα επηρεάζεται ο τρόπος που αντιμετωπίζεται ο καλός μαθητής από τα πρόσωπα που τον πλαισιώνουν που όμως μπορεί να ποικίλει.
Μπορεί για παράδειγμα ένας γονιός να καμαρώνει και να επιβραβεύει, ενώ άλλος να ζητάει όλο και μεγαλύτερες επιδόσεις.
Ένας συμμαθητής μπορεί να αναγνωρίζει και να εκτιμά τον καλό μαθητή, ενώ άλλος να τον βλέπει ανταγωνιστικά και να αισθάνεται ότι απειλεί τη δική του αυτό-εικόνα. Μην ξεχνάμε ότι ο καλός μαθητής συχνά ονομάζεται από συμμαθητές του ¨φυτό¨.
Οι δάσκαλοι είναι συνήθως θετικά προσκείμενοι προς τους καλούς μαθητές, με κίνδυνο όμως να μεροληπτούν υπέρ τους ή εναντίον άλλων μαθητών.
Οι σχολικές επιδόσεις επηρεάζονται από κάποιους καθοριστικούς παράγοντες ως προς την τελική ακαδημαϊκή και προσωπική εξέλιξη.
Το θετικό και ήρεμο συναισθηματικό κλίμα μέσα στην οικογένεια ελευθερώνει τα δυναμικά του παιδιού που ξέγνοιαστο μπορεί να καλλιεργήσει τις ικανότητές του.
Η εμπιστοσύνη των γονιών και η ανάθεση στο παιδί, της ευθύνης των σχολικών υποχρεώσεων από την αρχή της σχολικής ζωής, βάζει τα θεμέλια ώστε να μάθει να στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις και να τις ¨ανακαλύπτει¨, με συνέπεια το χτίσιμο αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης.
Η θετική τροφοδότηση, η υποστήριξη και η αποδοχή του παιδιού σαν πρόσωπο, είναι η καλύτερη συναισθηματική τροφή για την ανάδειξη ικανοτήτων.
Η δυνατότητα να συνδέσει το παιδί τη μαθησιακή διαδικασία σαν κάτι μέσα από το οποίο κερδίζει και που το κάνει για τον εαυτό του, είναι το καλύτερο κίνητρο ώστε η γνώση να αφορά επιθυμία και μια εμπειρία περιπέτειας και ανακάλυψης που μπορεί να τη χαίρεται.
Τέλος εξελικτικές φάσεις π.χ. αλλαγή τάξης, σχολείου, εφηβεία κ.λ.π., επηρεάζουν τις σχολικές επιδόσεις με άλλοτε άλλο τρόπο.
Είναι πλέον γνωστό ότι οι γονείς ¨μεταγγίζουν¨ τα συναισθήματά τους στα παιδιά. Ακόμα και με μη λεκτικό τρόπο γονείς και παιδιά συνδέονται συναισθηματικά σαν ¨συγκοινωνούντα δοχεία¨.
Όταν οι γονείς εκφράζουν έντονο άγχος και ανησυχίες ως προς τις σχολικές επιδόσεις των παιδιών, τους μεταφέρουν χωρίς να το καταλαβαίνουν σημαντικό βάρος.
Το παιδί βιώνει την έγνοια να ικανοποιήσει και να καθησυχάσει τους γονείς, αποσυνδέοντας τη μαθησιακή διαδικασία από τη δυνατότητα προσωπικής ευχαρίστησης.
Ταυτόχρονα αισθάνεται ότι η αξία του καθορίζεται και εξαρτάται από τις σχολικές του επιδόσεις, των οποίων η σημασία μεγεθύνεται, όπως αντίστοιχα μεγεθύνεται και η όποια ¨αποτυχία¨ που μπορεί να βιωθεί σαν καταστροφή.
Όσο περισσότερο επιδιώκεται η εξάλειψη του άγχους και των ανησυχιών με την επιτυχία σαν μονόδρομο ή αυτοσκοπό, σαν αυτονόητη, τόσο τελικά αυτά τα συναισθήματα εντείνονται και αρχίζει να αυτοτροφοδοτείται ένας φαύλος κύκλος που φέρνει τα ακριβώς αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Δυστυχώς συχνά υποτιμάται το συναισθηματικό βάρος και τέντωμα, που συχνά συνεπάγεται το να είναι κάποιος ¨καλός¨ μαθητής. Όταν προκύπτει από υπερβολικές προσδοκίες, απατήσεις και πιέσεις, τα φαινόμενα των καλών επιδόσεων εύκολα εξαπατούν, με πιθανές καταστροφικές μελλοντικές συνέπειες για το παιδί.
Το μεγαλύτερο άγχος το έχει ο παίκτης που χτυπάει το πέναλτι…..
Όλα τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά και χρήσιμά. Κάθε συναίσθημα είναι ψυχική αντίδραση σε σχέση με κάποιο βίωμα.
Αυτός είναι ο λόγος που κάποιος δεν μπορεί να επιβάλει ένα συναίσθημα στον εαυτό του. Δεν μπορεί κανείς να επιβάλει στον εαυτό του το να είναι χαρούμενος ή ικανοποιημένος όσο και να το θέλει.
Αν κάθομαι ήρεμος απολαμβάνοντας τη μουσική που ακούω και γίνει σεισμός θα αισθανθώ φόβο και συναφή συναισθήματα. Μπορεί να παρακολουθώ κάποια ταινία και να αισθάνομαι αγωνία, συγκίνηση, ανακούφιση, πλήθος συναισθημάτων ανάλογα με την έκβαση.
Το άγχος κατ αρχήν είναι φυσιολογικό. Βοηθάει να αντλήσουμε από τις εσωτερικές μας δυνάμεις και διεγείρει την απαραίτητη εγρήγορση και ενεργοποίηση ως προς κάποια προσπάθεια.
Υπό αυτές τις προϋποθέσεις βοηθά τις επιδόσεις των μαθητών.
Γίνεται ανασταλτικό όταν είναι αποτέλεσμα υπερβολικών προσδοκιών και διαρκούς πίεσης για επιτυχία καθώς και αν το παιδί θεωρήσει το άγχος προσωπική αδυναμία και ανεπάρκεια.
Η σχολική αποτυχία είναι πολύ-παραγοντικό φαινόμενο.
Κατ αρχήν ο μαθητής χρειάζεται να πάρει κατευθύνσεις και να εμπνευστεί από τους γονείς ως προς τη μάθηση και το ότι ο ίδιος είναι που θα κερδίσει από τη μαθησιακή διαδικασία.
Η υψηλή κοινωνικοοικονομική θέση της οικογένειας καθώς και το μορφωτικό επίπεδο ή το επάγγελμα των γονέων επηρεάζει συνήθως θετικά τις σχολικές επιδόσεις αφού μπορούν να προσφερθούν στο παιδί περισσότερες δυνατότητες και υποστήριξη. Υπάρχει όμως και η περίπτωση να γίνει το ακριβώς αντίθετο, όταν παιδιά από οικογένειες με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό ή μορφωτικό επίπεδο έχουν μεγαλύτερο κίνητρο να αναδειχθούν και να πετύχουν στη ζωή τους. Αντίστοιχα, όταν κάποια παιδιά μεγαλώνουν με την αίσθηση ότι όλα είναι εύκολα και λυμένα από τους γονείς, μπορεί να μην ενεργοποιήσουν τις δικές τους δυνάμεις και να μείνουν ατροφικές οι ικανότητές τους.
Πετυχημένος ενήλικας δεν είναι αυτός που έχει μόνο υψηλό δείκτη νοημοσύνης και νοητικές ικανότητες, αλλά αυτός που μπορεί να διαχειρίζεται λειτουργικά τα συναισθήματά του, να ανταπεξέρχεται στις δυσκολίες της καθημερινότητας με ευελιξία, να σχετίζεται ουσιαστικά και αυθεντικά, να καταφέρνει να ζει ευχαριστιακά και να βάζει νόημα στη ζωή του.
Έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά ότι η συναισθηματική νοημοσύνη που εμπεριέχει τα προαναφερθέντα, καθορίζει περισσότερο τη δυνατότητα να ζει κάποιος μια καλή ζωή σαν ενήλικας.
Οι κακοί μαθητές δεν είναι καταδικασμένοι να αποτύχουν, όπως και οι καλοί μαθητές δεν έχουν εξασφαλισμένο το ότι θα πετύχουν σαν ενήλικες.
Ο κάθε άνθρωπος είναι πρόσωπο, δηλαδή δυναμική, διαρκώς εξελισσόμενη και πολυσύνθετη οντότητα, είναι το σύνολο των χαρακτηριστικών του και όχι μόνο οι νοητικές του ικανότητες, που και αυτές επηρεάζονται από πλήθος παραγόντων.
Επιπλέον, μπορεί κάποιος ¨κακός¨ μαθητής να έχει κάποιες ικανότητες και έμφυτα ταλέντα τα οποία θα αναπτύξει και καλλιεργήσει στην πορεία της ζωής του.
Επίσης, γεγονότα και συγκυρίες ζωής μπορεί να έχουν σημαντική επίδραση στην εξέλιξη κάθε ανθρώπου.
Ένα σχολείο που χρησιμοποιεί σαν μέσο αξιολόγησης τη βαθμολόγηση, τελικά τη μετατρέπει σε αυτοσκοπό. Όταν αυτό συνδυάζεται με κοινωνικά στερεότυπα σύμφωνα με τα οποία η επιτυχία και η αυτό-αξία αντλούνται μέσα από την απόκτηση υλικών αγαθών και επιτεύξεις τύπου ¨βιτρίνας¨ και lifestyle, το σχολείο μετατρέπεται από φορέας μετάδοσης γνώσης και δια-παιδαγώγησης, σε στίβο όπου διαδραματίζεται ένας αγώνας, στον οποίο σημαντική δεν είναι η συμμετοχή και ο εμπλουτισμός που αυτή συνεπάγεται, αλλά η επιτυχία σύμφωνα με τα παραπάνω πρότυπα.
Η μάθηση δεν είναι πια μια όμορφη εμπειρία που δίνει τη δυνατότητα ανακάλυψης, αλλά το μέσο για ένα ταξίδι στο οποίο η ομορφιά της διαδρομής χάνεται μέσα από την εστίαση στον τελικό προορισμό.
Τα παιδιά εκπαιδεύονται στη διεκδίκηση της επιτυχίας ατομικά. Προετοιμάζονται αυριανοί ενήλικες που μπορεί να επιτύχουν, αλλά δεν μπορούν να εξαργυρώσουν την επιτυχία μέσα από τη χαρά του μοιράσματος. Μοναχικές επιτυχίες, συχνά συνδεδεμένες με κατάθλιψη, δυσλειτουργικές σχέσεις, συναισθηματικές δυσκολίες.
Ο ¨κακός¨ μαθητής μπορεί να είναι ο ενήλικας με ακόμα περισσότερες αντίστοιχες δυσκολίες.
Το κακό που μπορεί να συμβεί με το παιδί που ονομάζεται κακός μαθητής είναι το να ταυτιστεί με αυτό το ρόλο. Τότε θα αναπαράγει και θα επιβεβαιώνει συμπεριφορές που αντιστοιχούν σε αυτό το ρόλο, με συνέπεια να ταυτιστεί και με τις εν λόγω συμπεριφορές. Αυτό είναι κάτι που μπορεί πια να επαναλαμβάνει αυτονόητα στην υπόλοιπη ζωή του.
Χαρακτηριστικές συμπεριφορές που συνήθως αναπτύσσονται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι διάφορες μορφές παραβατικότητας, βίας, ακόμα περισσότερη παραίτηση από τις σχολικές υποχρεώσεις, άρνηση συνεργασίας και αποδοχής των δασκάλων και του σχολείου γενικότερα, περιθωριοποίηση μέσα στο ίδιο το σχολικό περιβάλλον ακόμα και διακοπή της φοίτησης.
Είναι σημαντικό όμως να κατανοηθεί ότι το παιδί μέσα από αυτές τις συμπεριφορές εκπέμπει με παράδοξο ίσως τρόπο μηνύματα ότι χρειάζεται βοήθεια και υποστήριξη. Αν δεν γίνει αυτό και η κατάσταση παγιωθεί, αυτές οι συμπεριφορές είναι πολύ πιθανό να αναπαράγονται στην υπόλοιπη ζωή του παιδιού.
Η βαθμολόγηση, είναι απαραίτητη σαν ένα μέρος μιας κλίμακας αξιολόγησης. Επίσης είναι φυσικό και σωστό να επιβραβεύεται το καλό αποτέλεσμα κάποιας προσπάθειας.
Όταν όμως όλα επενδύονται στο αποτέλεσμα και αυτό αποσυνδέεται από την προσπάθεια η οποία έρχεται σε δεύτερη μοίρα, τότε συρρικνώνεται και η έννοια της επιβράβευσης.
Η επιβράβευση είναι το ¨καύσιμο¨ που θα δώσει την ενέργεια στις δυνατότητες του παιδιού ώστε να ξεδιπλωθούν και να αναπτυχθούν.
Επιβράβευση που σημαίνει αποδοχή του παιδιού ακόμα και όταν δεν καταφέρνει κάτι, αποφυγή της αρνητικής κριτικής και των συγκρίσεων με άλλα παιδιά, αποφυγή ειρωνείας και της υποτίμησης, επιβεβαίωση της άνευ όρων αγάπης προς το παιδί, ότι οι γονείς θα είναι σταθερά δίπλα του, συζήτηση με το παιδί σε σχέση με το ότι δεν είμαστε όλοι το ίδιο καλοί σε όλα, καμάρι και αναγνώριση για τα καλά που κάνει, υποστήριξη όπου έχει κλίσεις και ταλέντα.
Αν το σύστημα αξιολόγησης διευρυνθεί συμπεριλαμβάνοντας τα παραπάνω, μπορεί η βαθμολογία να υπηρετεί την πραγματική έννοια της επιβράβευσης.
Το σημαντικό είναι πως θα καλλιεργηθεί και θα φροντιστεί το δυναμικό του παιδιού. Αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις που είναι διαγνωσμένη κάποια δυσκολία που αφορά και το νοητικό κομμάτι, δεν υπάρχουν παιδιά γεννημένα ¨καλοί¨ ή ¨κακοί¨ μαθητές.
Αφού το να είναι κάποιος ¨κακός¨ μαθητής είναι αποτέλεσμα επιρροής πολλών και διαφορετικών παραγόντων, ακόμα και ένας ¨κακός¨ μαθητής μπορεί να γίνει ¨καλός¨ μαθητής όταν αντιστραφούν λόγοι και αιτίες που συμβάλλουν στις αρνητικές σχολικές του επιδόσεις.
Σε μία τέτοια μεταστροφή μπορούν να βοηθήσουν οι άμεσα εμπλεκόμενοι. Για παράδειγμα μπορεί οι γονείς να χρειαστεί να αλλάξουν τρόπους επικοινωνίας, προσέγγισης και υποστήριξης του παιδιού. Αν υπάρχουν εντάσεις και αρνητικό συναισθηματικό κλίμα στην οικογένεια να βελτιωθεί. Αν η οικογένεια περνάει μια δύσκολη φάση όπως απώλεια εργασίας, θέμα υγείας ενός μέλους, διαζύγιο κ.α. η αποκατάσταση της λειτουργικότητας και της ομαλότητας στην καθημερινότητα ευνοεί την απελευθέρωση του συναισθηματικού καθώς και του νοητικού δυναμικού του παιδιού, την αποδέσμευση της ενέργειάς του υπέρ των μαθησιακών του δυνατοτήτων.
Σημαντικά μπορεί να συμβάλει σε μία σχετική αλλαγή και η παρουσία ενός σημαντικού προσώπου στη ζωή του παιδιού όπως δάσκαλος, που με αληθινή προσέγγιση, έκφραση πίστης και εμπιστοσύνης στις δυνατότητές του μπορεί να το εμπνεύσει και να το επαν-ενεργοποιήσει.
Τα παιδιά δεν μαθαίνουν από λόγια και συμβουλές αλλά βιωματικά.
Οι γονείς, έχουν πάνω από όλα να είναι οι ίδιοι τα ζωντανά πρότυπα που με τη στάση ζωής τους διδάσκουν στα παιδιά την αγάπη για τη γνώση και τη χαρά που έρχεται μέσα από την ανάληψη ευθύνης.
Είναι πολύ σημαντικό ο γονιός να αγαπάει ο ίδιος τη γνώση, να τη διεκδικεί, να τον ζηλέψει το παιδί του που διαβάζει, που επιμορφώνεται, που αντί να βλέπει ανούσια τηλεοπτικά προγράμματα προτιμά ντοκιμαντέρ και σχετικές εκπομπές.
Είναι πολύ σημαντικό το παιδί να βλέπει τους γονείς του να χαίρονται ακόμα και τα απλά πράγματα της καθημερινότητας. Ο γονιός που πηγαίνει με χαρά στη δουλειά του, ο πατέρας που χαίρεται να φροντίζει τον κήπο ή το αυτοκίνητό του, η μητέρα που χαίρεται το να φτιάξει ένα γλυκό ή ζει το μαγείρεμα σαν δημιουργία. Όταν όποιος προσπαθεί δεν είναι κορόιδο ή θύμα και όταν ο απαραίτητος κόπος που δείχνει ότι είμαστε ζωντανοί δεν είναι αγγαρεία, περνάμε στα παιδιά αμέτρητα καλά μηνύματα χωρίς να χρειαστεί να λέμε πολλά λόγια.
Πριν μερικά χρόνια μία πολύ εύστοχη διαφήμιση έδειχνε βρέφη στο μαιευτήριο με ταμπέλες του στυλ Μαρία 17 χρονών χρήστης ουσιών, Κώστας 16 ετών παραβατικότητα κ.α., καταλήγοντας : ¨Αν αυτά τα παιδιά έχουν γεννηθεί κακοποιοί, τότε ας τα κλείσουμε από τώρα στη φυλακή¨.
Μπορεί σε μια γειτονιά να υπάρχουν δυο κήποι που συνορεύουν. Ο ένας που καλλιεργείται με φροντίδα και συστηματικότητα είναι όμορφος και ανθισμένος, με φυτά ζωντανά και ανεπτυγμένα. Ο διπλανός που έχει την ίδια σύσταση και χαρακτηριστικά εδάφους, που δεν φροντίζεται και δεν καλλιεργείται σωστά έχει άρρωστα και καχεκτικά φυτά και είναι γεμάτος ζιζάνια……