Μενέλαος Κανάκης
Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.
Κάθε προσπάθεια μου μια καταδίκη είναι γραφτή·
Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού — μη ελπίζεις —
δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.
Ετσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ
στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γή την χάλασες.Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1910), Η Πόλις ( αποσπάσματα )
Το βίωμα της ύπαρξης συνεπάγεται την αλήθεια ότι τα πράγματα πολύ σπάνια είναι από μόνα τους όπως κάποιος θα ήθελε να είναι. Όταν μάλιστα αυτό συμβαίνει, είναι αποσπασματικό και διαρκεί για περιορισμένο χρόνο.
‘Ήδη από τη στιγμή της γέννησης , όπου χάνεται το απόλυτα προστατευτικό περιβάλλον της μήτρας, βιώνεται η πρώτη σχετική δυσφορία, αυτό που έχει ονομαστεί σαν ¨το τραύμα της γέννησης ¨. Από αυτή τη στιγμή και μετά, το μεγάλωμα σημαίνει πως ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος καλείται να αντιμετωπίσει δυσκολίες και εμπόδια με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους.
Τα πρώτα όχι και περιορισμοί που θα έρθουν από το περιβάλλον, είναι μόνο η αρχή για πολλές αρνήσεις και περιορισμούς που θα φέρει η ίδια η ζωή. Όσο κάποιος απομακρύνεται από την παιδική ηλικία κατά τη διάρκεια της οποίας τα βασικά θέματα ζωής φροντίζονται και καλύπτονται από τους γονείς, η αναλογία των απαιτήσεων για την αντιμετώπιση διαφόρων δυσκολιών μεγαλώνει.
Η παιδική ξενοιασιά παραχωρεί σταδιακά τη θέση της στην ανάγκη για ανάληψη όλο και περισσότερης ευθύνης. Και πάλι όμως τίποτα δεν υπόσχεται και δεν εξασφαλίζει τη δυνατότητα η ζωή να κυλάει με βάση το επιθυμητό.
Η πλέον εύκολη ανθρώπινη αντίδραση, μπροστά στην ανάγκη για ανάληψη περισσότερης ευθύνης, η οποία συνεπάγεται την καταβολή ακόμα περισσότερης ενέργειας, δηλαδή προσπάθειας, χαρακτηρίζεται από τη μετάθεση αυτής της ευθύνης έξω από τον εαυτό, που σημαίνει στις συνθήκες ή στους άλλους. Από την παιδική ηλικία είναι χαρακτηριστική η αντίδραση των παιδιών που σε κάθε τσακωμό αποδίδουν πάντα το φταίξιμο στο άλλο παιδί.
Στην περίπτωση όμως που αυτός ο καταρχήν πολύ φυσιολογικός μηχανισμός της μετάθεσης της ευθύνης καθιερωθεί σαν βασικός τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων και πάρει τη μορφή στάσης ζωής, τελικά ευνοείται μια κατάσταση που αφαιρεί περισσότερες δυνατότητες από όσες προσφέρει. Ενώ αρχικά είναι ανακουφιστικό να φταίει κάποιος ή κάτι άλλο, μακροπρόθεσμα αυτό δεν είναι αρκετό σαν απάντηση που μπορεί να χωρέσει σε μια ικανοποιητική ζωή.
Χαρακτηριστικός τρόπος που εύκολα γίνεται επιχειρηματολογία δικαιολογώντας τη μη ανάληψη ευθύνης και ταυτόχρονα αποπροσανατολίζει κάποιον όλο και περισσότερο από την ανακάλυψη των δικών του δυνατοτήτων και δυνάμεων, είναι τα αμέτρητα αν που μπορεί να συνυπάρχουν στη ζωή.
Αμέτρητα αν, που εμπεριέχουν και αλήθειες, αλλά όταν κάποιος αφεθεί σε αυτά, τότε η κάθε προσπάθεια μπορεί να μοιάζει μάταιη και τα πράγματα να θεωρούνται τελειωμένα. Αμέτρητα αν που γίνονται μύθοι και κατακλύζουν την ανθρώπινη ζωή, με την πικρή γεύση του αναπόφευκτου και της ανεκπλήρωτης προσδοκίας για αυτά που δεν μπορούν να βιωθούν.
Αν είχα άλλους γονείς, άλλα παιδικά χρόνια, άλλους δασκάλους, άλλο εργοδότη, άλλο σύντροφο, άλλες ευκαιρίες, άλλες συγκυρίες, άλλη οικονομική κατάσταση, άλλη σωματική διάπλαση, άλλη εμφάνιση, αν δεν είχε γίνει αυτό, αν είχε γίνει εκείνο…., και η απαρίθμηση δεν τελειώνει ποτέ.
Η ειρωνεία είναι, άνθρωποι που αντικειμενικά έχουν κάποια δεδομένα τα οποία για άλλους θα ήταν ζητούμενα για να εξασφαλιστεί μια ικανοποιητική ζωή, να μην είναι ευχαριστημένοι, ή ακόμα περισσότερο να είναι απογοητευμένοι έως και δυστυχισμένοι, αναφερόμενοι σε κάποια άλλα αν που θα ήταν οι προϋποθέσεις για την εξασφάλιση της χαράς στη δική τους ζωή. Ταυτόχρονα όμως άνθρωποι που έχουν βιώσει επίσης αντικειμενικά ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, να έχουν διαγράψει αξιοζήλευτη πορεία έχοντας υπερβεί μεγάλες δυσκολίες, ξεπερνώντας κάθε πρόβλεψη στη δυνατότητα να φτιάξουν μια όμορφη και ουσιαστική ζωή.
Όταν κάποιος αφεθεί παθητικά στα αν, αυτά γίνονται άλλοθι για παραίτηση από τη ίδια του τη ζωή. Όταν τα αν γίνουν άλλοθι, τότε γίνονται φυλακή που μέσα της κλείνονται όνειρα, προσδοκίες, ελπίδες, επιθυμίες, η ίδια η δύναμη της ζωής η οποία αξίζει να βιωθεί σαν δώρο που έχουμε να το γευτούμε και να το ζήσουμε και όχι να το αφήσουμε σε μια άκρη απλά να φθαρεί μέσα στο πέρασμα του χρόνου.
Δεν έχουμε όλοι το ίδιο σημείο αφετηρίας, δεν έχουμε τις ίδιες διαδρομές, δεν μας εξασφαλίζονται τα ίδια εφόδια και προδιαγραφές. Δεν υπάρχουν για όλους τα ίδια μέτρα και σταθμά, συχνά η ζωή κινείται έξω από κανόνες λογικής και απόλυτης δικαιοσύνης.
Ο καθένας, μόνος του πάντα βρίσκεται στο σταυροδρόμι όπου καλείται να επιλέξει το στίγμα που ο ίδιος τελικά θα δώσει ως προς τη ρότα της ζωής του.
Ο πόνος, οι δυσκολίες, οι πληγές που αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής στην εξέλιξή της, μπορούν να γίνουν τα αν και τα άλλοθι για τη μη υπεράσπιση της επιθυμητής ζωής. Είναι τότε που δημιουργούνται μύθοι που περιβάλλουν ανθρώπινες ζωές, στοιχειώνοντάς τες σαν φαντάσματα ,που τελικά επικυρώνεται μια παντοδυναμία σε επίπεδο καθορισμού μοίρας σε πρόσωπα και καταστάσεις.
Ο πόνος όμως και οι πληγές μπορούν αντίστοιχα να μεταλλαχτούν σε ευλογία όταν μετατραπούν σε προσωπική ενεργοποίηση για την υπεράσπιση μιας ζωής με ουσία και νόημα, απαλλαγμένης από τα αμέτρητα αν που γίνονται τροχοπέδη, όχι γιατί αυτά δεν υπάρχουν, αλλά γιατί απομυθοποιείται μέσα από την προσωπική πορεία και συμμετοχή η ταύτισή τους με τη μοίρα.
Μενέλαος Κανάκης
Ψυχολόγος / Κοινωνικός Λειτουργός
Συστημική / Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία
Μουσικοσυνθέτης