Μενέλαος Κανάκης
Δεν είναι παράξενο που η εν λόγω περίοδος, η οποία διαρκεί μέχρι τα 5 – 6 ετών, περιγράφεται και σαν ¨ φάση του όχι ¨.
Σκηνές καθημερινότητας με το παιδί να αρνείται τα πάντα, να πεισμώνει, να χτυπάει τους γονείς ή να τους επιτίθεται λεκτικά, να κάνει αυτό που θέλει ακόμα και αν δεν είναι επιτρεπτό, να χτυπιέται και να κλαίει ασταμάτητα όταν ο γονιός πάει να υπερασπιστεί το όριο που θέτει, είναι μερικές από τις συνηθισμένες καταστάσεις που περιγράφονται σε αυτή την περίοδο.
Είναι η περίοδος που οι γονείς καλούνται να μάθουν στο παιδί το ότι υπάρχουν όρια και κανόνες που χρειάζεται να μάθει να ζει μέσα σε αυτά.
Αυτό που πρέπει αρχικά να διευκρινιστεί, είναι πως όλα αυτά αφορούν μια υγιή και φυσιολογική φάση ανάπτυξης και μεγαλώματος του παιδιού. Τη φάση που το παιδί ήδη έχει κατακτήσει τη δυνατότητα να περπατάει και να εκφράζεται λεκτικά, άρα αρχίζει να αυτονομείται και να θέτει τα δικά του όρια σαν ύπαρξη.
Παράλληλα όμως δεν γνωρίζει, δεν ξέρει τι είναι καλό ή κακό και ανακαλύπτει κυριολεκτικά τη ζωή, ακόμα και δοκιμάζοντας τι αι μέχρι που το μπορεί.
Αυτό που δυσκολεύει τα πράγματα είναι πως σε αυτή τη φάση κατακλύζεται από τις ενορμήσεις και τα συναισθήματά του , οπότε ξεβολεύεται όταν του ζητιέται ή προτείνεται κάτι αντίθετο.
Αν το να βιώσει όρια και κανόνες δεν πρόσφερε περισσότερα από αυτά που φαίνεται να στερεί, τότε δεν θα χρειαζόταν ούτε οι γονείς ούτε τα παιδιά να δυσκολεύονται μέσα από την ένταση που συχνά συνεπάγεται αυτή η διαδικασία.
Η ιδιαίτερη όμως σημαντικότητα που έχει η βίωση ορίων και κανόνων ως προς τη συναισθηματική ανάπτυξη καθώς και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού μακροπρόθεσμα, καθιστούν αυτή την περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη που μπορεί να καταγραφεί σαν κερδισμένη ( όταν τα πράγματα γίνουν καλά), ή χαμένη ευκαιρία που θα καθορίζει το παιδί και στις επόμενες φάσεις της ανάπτυξής του σε σχέση με τα εξής:
Τη δυνατότητα να μπορείνα διαχειρίζεται λειτουργικά τις παρορμήσεις του και να μην κατακλύζεται από αυτές, να μπορεί να λέει σαν έφηβος ή ενήλικος πια, όχι σε ¨ προτάσεις ¨ που ακόμα και αν φαίνονται δελεαστικές μπορεί να στρέφονται ενάντια στη ζωή. Η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, οι βουλιμικές συμπεριφορές , κάποιες παραπτωματικές συμπεριφορές κ.α. εμπεριέχουν σχετικό ψυχικό υπόστρωμα.
Τη δυνατότητα να μπορεί να διαχειρίζεται τα συναισθήματα λειτουργικά, να μπορεί να βιώσει τη ματαίωση επιθυμιών όχι σαν διάλυση ή καταστροφή, να ανασυγκροτείται ευκολότερα και να πατάει ξανά στα πόδια του μετά από κάποια κρίση ή αποτυχία στην πορεία της ζωής του.
Τη δυνατότητα να εξοικειωθεί με την πραγματικότητα και την αλήθεια της ζωής και να την ενσωματώσει ομαλά, αφού τα όρια και οι κανόνες είναι η αλήθεια ζωής που θα συναντάει όπου και να βρεθεί σε κάθε φάση της εξέλιξής του.
Τη δυνατότητα να σχετίζεται και να συνυπάρχει καλά, αφού ακόμα και αν στο οικογενειακό περιβάλλον μπορούν να είναι ανεκτές κάποιες μη επιτρεπτές συμπεριφορές, αυτό δεν θα συμβαίνει σε οποιαδήποτε άλλη σχέση και άλλο χώρο ζωής.
Τη δυνατότητα να μάθει να φροντίζεται και να προστατεύεται, αφού τα όρια στην ουσία είναι φροντίδα και προστασία και ο λόγος που τίθενται είναι η υπεράσπιση της λειτουργικότητας και της ίδιας της ζωής.
Τέλος, έχει αποδειχτεί ότι τα παιδιά νιώθουν πραγματική ασφάλεια όταν οι γονείς οριοθετούν όπου χρειάζεται, όσο και να φαίνεται ότι δεν θέλουν τα όρια και αντιδρούν σε αυτά. Αυτός ίσως είναι ο λόγος που όταν οι γονείς δυσκολεύονται στην εφαρμογή ορίων, τα παιδιά εντείνουν τις αντιδραστικές συμπεριφορές τους, μέσα από τις οποίες στην ουσία ζητάνε όρια και να αισθανθούν ότι οι γονείς είναι εκεί, παρόντες και μπορούν να ορίσουν τα πράγματα.
Η δυνατότητα για την επιτυχημένη εφαρμογή των ορίων στα παιδιά εξαρτάται και καθορίζεται από κάποιες παραμέτρους που έχουν να αξιοποιήσουν οι γονείς, όπως:
Σε ποιες περιπτώσεις , πότε και που χρειάζεται να μπουν όρια ,ή να τεθούν κανόνες.
Ο τρόπος που κατά περίπτωση χρειάζεται να μπουν τα όρια ή να τεθούν κανόνες.
Ο τρόπος που κατά περίπτωση έχουν να επικοινωνηθούν τα όρια / κανόνες στο παιδί, ώστε να μπορέσει να τα κατανοήσει και να τα ενσωματώσει.
Η διαχείριση των συναισθημάτων του ίδιου του γονιού που βάζει όρια, δεδομένου ότι αν ο γονιός κατακλύζεται από τα δικά του συναισθήματα ενοχής, λύπης, θυμού κ.λ.π. χρειάζεται να ξεκινήσει από αυτή την αλλαγή για να μπορέσει να περάσει στα επόμενα βήματα οριοθέτησης προς το παιδί.
Τα παραπάνω καθιστούν σημαντικό όχι απλά το τι θα γίνει αλλά το πώς θα γίνει, αφού εκεί καθορίζεται η επιτυχία ή όχι όσον αφορά την επιτυχή έκβαση αυτής της περιόδου και θέματος ζωής τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς.
Πολλές φορές γίνονται προσπάθειες από τους γονείς και μάλιστα με τρόπο που σπαταλιέται πολλαπλάσια περισσότερη ενέργεια από την απαιτούμενη. Όταν όμως ο τρόπος δεν είναι ο κατάλληλος, τότε ακόμα και μια αποσπασματικά σωστή ενέργεια δεν φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα και συχνά οδηγεί σε ακόμα περισσότερη κούραση, ένταση ή αδιέξοδα. Για παράδειγμα, ακόμα και αν οι γονείς είναι σταθεροί και αδιαπραγμάτευτοι ( απαραίτητη προϋπόθεση για εφαρμογή ορίων ) σε κάποιο όριο, αλλά το θέτουν κάπου που δεν χρειάζεται, ή όταν λειτουργεί η καρέκλα της σκέψης αλλά σε κάποια σημεία της διαδικασίας γίνεται κάτι λάθος και ακυρώνεται η όλη προσπάθεια .Είναι οι περιπτώσεις που γονείς απορημένοι, απογοητευμένοι ή θυμωμένοι αναρωτιούνται γιατί αφού προσπαθούν το παιδί δεν φτάνουν στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, ενώ όταν εντοπιστούν τα σημεία που έχουν να γίνουν διορθωτικές κινήσεις τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν, συνήθως πολύ πιο εύκολα από ότι πίστευαν και οι ίδιοι.
Τότε μπορεί να αξιοποιηθεί αυτή η φάση ζωής του παιδιού, ώστε να ενσωματώσει δυνατότητες με αντανάκλαση στο μέλλον, όπου θα μπορεί να πατάει καλά στα πόδια του αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες και τις ματαιώσεις που εμπεριέχονται ακόμα και στην πιο ¨ εύκολη ¨ ζωή, να συνυπάρχει και να σχετίζεται λειτουργικά και δημιουργικά, να αντλεί την ικανοποίηση και τη χαρά της ζωής από τον εαυτό του.
Αυτή είναι η ανεκτίμητη κληρονομιά που προσφέρουν τα όρια και οι κανόνες όταν κοινωνηθούν σωστά, στη συναισθηματική ανάπτυξη και τη διαμόρφωση προσωπικότητας του παιδιού.
Μενέλαος Κανάκης
Ψυχολόγος / Κοινωνικός Λειτουργός
Συστημική / Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία
Μουσικοσυνθέτης